Κοινή ανατροφή
Η εξίσου κοινή επιμέλεια (shared joint custody) oρίζεται ως η συνεπής και συγκεκριμένη υλοποίηση του κανόνα ότι το παιδί έχει οικογενειακή ζωή και με τους δύο βιολογικούς του γονείς, ανεξάρτητα αν ζουν μαζί, αν είναι χωρισμένοι ή διαζευγμένοι.
Οι περισσότερες χώρες στον δυτικό κόσμο έχουν εξασφαλίσει για τα παιδιά την κοινή επιμέλεια. Δηλαδή ότι για την ανατροφή του παιδιού αποφασίζουν και οι δύο γονείς.
Η προσέγγιση αυτή, δηλαδή αυτή της ισότητας των γονέων και της κοινής λήψης αποφάσεων αν και νομική και λογική προϋπόθεση του επόμενου βήματος δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη στην μεγάλη αλλαγή : δηλαδή το παιδί να έχει δύο γονείς στην καθημερινότητά του.
Εκ του ασφαλούς λοιπόν στις χώρες της κοινής επιμέλειας ένα νέο κοινωνικό κίνημα έχει ξεκινήσει. Το εκφράζουν οι πιο ετερόκλητες δυνάμεις. Οι οργανώσεις για τον πατέρα που λειτουργούν για δεκαετίες. Οργανώσεις εργαζομένων γυναικών. Οργανώσεις για την οικογένεια. Νεοσύστατες οργανώσεις για την εξίσου κοινή επιμέλεια. Ακαδημαϊκοί όλων των κλάδων. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι τα καλύτερα βιβλία τα έγραψαν γυναίκες συγγραφείς οι οποίες προέρχονται από τον χώρο του φεμινιστικού κινήματος.
Όλες οι αρχικά ετερόκλητες δυνάμεις ενώθηκαν γύρω από τον κοινό στόχο : πέρα και πάνω από τα φύλα το παιδί χρειάζεται και τους δύο γονείς του στην καθημερινή ζωή του.
Από το σλόγκαν της ομώνυμης διεθνούς οργάνωσης :
Children need both parents
Today and tomorrow and in every country of the world
Together let’s join our forces
Η εξίσου κοινή κοινή επιμέλεια εκτός από κοινή επιμέλεια προϋποθέτει και εναλασσόμενη φροντίδα και εναλλασσόμενη κατοικία. Οι γονείς δεν μοιράζονται μόνο τις ευθύνες αλλά και τον χρόνο και την κατοικία του παιδιού.
Αυτό δεν οδηγεί σε αριθμητικά ίσο χρόνο. Γίνεται παραδεκτό ότι τουλάχιστον το 30 % του χρόνου (στον οποίο περιλαμβάνονται οι γιορτές, οι διακοπές και η καθημερινότητα) και 70 % με τον άλλο είναι το όριο πάνω από το οποίο μιλάμε για εξίσου κοινή επιμέλεια.
Shared does not always mean equal and unequal does not always mean unfair, Allison Parkinson 2011
Δηλαδή, δεν επιλύουμε μαθηματικές εξισώσεις, μιλάμε για ζωές ανθρώπων.
Δεύτερο συστατικό στοιχείο εκτός από τον χρόνο είναι τα σπίτια. Το παιδί έχει δύο λειτουργικά σπίτια, όχι δηλαδή ένα στο οποίο μένει και ένα στο οποίο είναι επισκέπτης.
Φυσικά οι κοινές ευθύνες (κοινή επιμέλεια) περιλαμβάνουν κάθε πτυχή της ζωής του παιδιού στις οποίες περιλαμβάνεται η εκπαίδευση, η υγεία, η ανατροφή, οι κοινωνικές σχέσεις, η διασκέδαση, τα σπόρ, οι διακοπές κα.
Τέσσερις χώρες γνωρίζουμε να έχουν υποχρεωτική από τον νόμο την εξίσου κοινή επιμέλεια : Η Γαλλία, το Βέλγιο, η Σουηδία, η Δανία. Ανάλογα με τις γλώσσες, λέγεται και εναλλασσόμενη κατοικία.
Στις άλλες χώρες η εξίσου κοινή επιμέλεια επιτρέπεται αλλά δεν επιβάλλεται από τη νομοθεσία. Ήδη η πρακτική σε πολλές χώρες έχει εγκαταστήσει την shared parenting και αυτός είναι ο τρόπος που ανατρέφουν τα παιδιά.
Όπως έγραψε ο πρωτοπόρος της εξίσου κοινής επιμέλειας καθηγητής Gerard Neyrand[i], στην Γαλλία έγινε το 2002 υποχρεωτική η εναλλασσόμενη κατοικία αλλά ήδη από την δεκαετία του 1970 αυτή εφαρμοζόταν με την συμφωνία μεταξύ των γονέων, συνήθως των ανώτερων τάξεων.
Μην εξαιρούμε από αυτή την πρακτική και την Ελλάδα. Πόσα και πόσα σύμφωνα κοινής επιμέλειας δεν έχουν υπογραφεί όπου η επιμέλεια και η φροντίδα παραμένει κοινή και τα παιδιά μένουν σε δύο σπίτια στον ίδιο τόπο και με τους δύο γονείς ….
Η αλλαγή αυτή στην νομοθεσία στις χώρες της κοινής επιμέλειας ήρθε για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς από την έκρηξη των επιστημονικών ανακαλύψεων που ανέτρεψαν όσα νομίζαμε μέχρι τώρα. Ναι η γη δεν είναι επίπεδη. Επίσης από την εισαγωγή νέων νομικών κανόνων από τις τόσες διεθνείς συμβάσεις που ρυθμίζουν από διαφορετική οπτική γωνία το θέμα. Τέλος, σημαντικό ρόλο έπαιξε η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της Γερμανίας, Αυστρίας και Ελβετίας.
Η αλλαγή στην νομοθεσία δεν θα είχε έρθει εάν δεν είχε προηγηθεί η αλλαγή στην νοοτροπία. Άλλαξε ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το συμφέρον του παιδιού. Άλλαξαν οι αντιλήψεις για τους ρόλους που καλούνται ν’ αναλάβουν τα δύο φύλα. Εκδηλώθηκε μια γενικευμένη έλλειψη εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη. Οικονομικοί λόγοι και η ανάγκη για καλύτερο επίπεδο ζωής επίσης ώθησαν στην αλλαγή. Τέλος η ανάγκη συμφιλίωσης και εξισορρόπησης της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής.
Άλλαξε και η προβληματική καθώς και οι ανακαλύψεις των επιστημών που ασχολούνται με τον άνθρωπο. Την δεκαετία του 1970 τους ψυχολόγους απασχολούσε η επαφή του παιδιού με τον πατέρα. Την δεκαετία του 1980 πόσο πολύ έπρεπε να διαρκεί αυτή η επαφή. Την δεκαετία του 1990 τους απασχολούσε η ποιότητα εκτός από τη διάρκεια της επαφής. Σήμερα τους απασχολεί το πώς θα επιτύχουμε την κοινή ανατροφή δηλαδή την εξίσου κοινή επιμέλεια.
Δεκάδες μελέτες έχουν γίνει όλ’ αυτά τα χρόνια που κατέληξαν σε εκπληκτικά αποτελέσματα. Υπόψη ότι οι μελέτες κρίνονται από την επιστημονική κοινότητα και σχολιάζονται και για την μεθοδολογία τους, πράγμα που τις καθιστά αξιόπιστες και πέραν πάσης αμφισβήτησης.
Για παράδειγμα λοιπόν ανακαλύφθηκε ότι τα παιδιά παραμένουν στην εξίσου κοινή επιμέλεια το ίδιο κοντά και με τους δύο γονείς τους όσο και στις άθικτες οικογένειες. Τα παιδιά που ζουν σε εξίσου κοινή επιμέλεια είναι το ίδιο ευχαριστημένα με την οικογενειακή ζωή, την κοινωνική τους ζωή με το σχολείο και είναι λιγότερο θύματα μπούλινγκ. Η εξίσου κοινή επιμέλεια προσφέρει υψηλότερο οικονομικά επίπεδο διαβίωσης, καλύτερη υγεία και λιγότερες αντιδικίες. Από την άλλη, οι γονείς δεν χρειάζονται να έχουν φιλικές σχέσεις ή κλίμα για να εξασκήσουν την εξίσου κοινή επιμέλεια.
Επαναλαμβάνουμε ότι τα ανωτέρω τα επιβεβαιώνουν μελέτες και τα μεταφέρουν επιστήμονες όπως ενδεικτικά οι αυστραλοί ψυχολόγοι Symth and Weston. Μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί με κάποια μελέτη ότι η εξίσου κοινή επιμέλεια έχει κάποιο αρνητικό αποτέλεσμα στην ζωή των παιδιών.
Γιατί όμως βλέπουμε αντιδράσεις στην εξίσου κοινή επιμέλεια ;
Τρείς λόγοι προτείνονται από τον Jon Kelly 1982/1991 κατά την Γερμανίδα καθηγήτρια νομικής Hilderguns Sunderhauf[ii]
Α) Πολιτισμικές παραδόσεις.
Τα παιδιά ανήκουν στην μητέρα. Ο πατέρας δεν μπορεί να κάνει την μητέρα (men can’t mother).
Β) Ψυχολογικές αντιλήψεις
Το σταθερό περιβάλλον, η ταυτότητα του παιδιού, η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ χωρισμένων γονέων
Γ) Υποσυνείδητη απόρριψη
Ο ίδιος ο δικός μας ο ρόλος σαν πατέρας / μητέρα. Η εμπειρία μας από τον πατέρα / μητέρα μας κατά την ανατροφή μας.
Σ’ αυτόν προσθέτουμε εμείς και ένα ακόμα : τον φόβο του αγνώστου. Τον φόβο που είχαν οι ναύτες του Κολόμβου πριν την ανακάλυψη της Αμερικής.
Η δική μας Αμερική δεν είναι απέναντί μας, είναι μέσα μας.
Τα παιδιά ούτε ανήκουν σε κάποιο μας ούτε χρειάζονται τον «καλύτερο» από εμάς.
Απλά χρειάζονται και τους δύο γονείς ακριβώς όπως αυτοί είναι.
Και όπως γράφει το σύνθημα :
Children need mom and dad
L’enfant face a la separation des parents une solution resid
Gérard Neyrand (Auteur) – broché. Paru en 11/1999
[i] Gérard Neyrand, L’enfant face a la separation des parents une solution la residence alternee, ed. Syros, 1999, 4eme edition 2009
[ii] Hilderguns Sunderhauf, Wechselmodell : Psychologie – Recht – Praxis, Springer, 2013.
Η κοινή φροντίδα των παιδιών και από τους δύο γονείς είναι η μόνη επιλογή όταν βάλουμε προτεραιότητα μας το συμφέρον του παιδιού. Ανεξάρτητα από την οικογενειακή κατάσταση θα πρέπει είτε πριν το διαζύγιο είτε μετά τα παιδιά να προστατευτούν από διαμάχες , καυγάδες κλπ.
Επομένως και οι δύο γονείς έχουν υποχρέωση να φροντίζουν από κοινού το παιδί τους είτε στο ίδιο είτε σε διαφορετικό σπίτι. Έτσι ένα παιδί όταν προέρχεται από το προστατευτικό περιβάλλον της οικογένειας είτε είναι παιδί χωρισμένων γονιών θα απολαμβάνει τη φροντίδα δύο γονέων με ισότιμο και ισορροπημένο τρόπο, ώστε να αναπτυχθεί συναισθηματικά και ψυχικά χωρίς να αισθανθεί την απώλεια του ενός γονέα.
