Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο για τα θέματα της κοινής ανατροφής παιδιών υπέβαλε στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή ο Συνήγορος του Παιδιού και ακολούθησαν δημοσιεύματα στον τύπο
Η συμβολή της Δημόσιας Αρχής για τη προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και την εφαρμογή της διεθνούς σύμβασης δικαιωμάτων του παιδιού είναι γνωστή και αναγνωρισμένη. Η σημασία της είναι πολύ μεγάλη, όσο μεγάλη ήταν και η έκπληξη των μελών της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής που άκουσε την εκπρόσωπο της δημόσιας Αρχής να κατακρημνίζει δογματικές αντιλήψεις, νομικισμούς και ιδεολογήματα με τα οποία λειτουργούν πολλά μέλη της.
Στο παρελθόν, εκπρόσωπος της δημόσιας αρχής μας τίμησε με την συμμετοχή της σε τέσσερις ημερίδες που διοργανώσαμε. Τα πορίσματα του συνηγόρου τα μελετήσαμε και τα ενσωματώσαμε στον τρόπο σκέψης μας. Ελπίζουμε ότι και δικές μας επιστημονικές απόψεις που έχουν δημοσιευθεί στον τύπο και στην ιστοσελίδα www.synepimelia.gr να φάνηκαν χρήσιμες στο πιο έργο της Αρχής.
Συνεχίζοντας αυτή τη πορεία θα προσπαθήσουμε να δώσουμε αφορμή για περαιτέρω προώθηση του έργου της Αρχής. Θα μας επιτραπούν τρείς επισημάνσεις. Εδώ θ’ αναφερθούμε στη πρώτη επισήμανση, τη πιο σημαντική κατά τη γνώμη μας.
«Η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο»
Πριν το 1983 ο πατέρας είχε τη πατρική εξουσία και όλες τις αποφάσεις. Η μητέρα «διοικούσε τα του οίκου» και είχε όλη τη φροντίδα. Στο σπάνιο τότε διαζύγιο, η μητέρα έπαιρνε επιμέλεια.
Ο πρωτοπόρος ακόμα και σήμερα ιστορικός νομοθέτης του 1983 θέλησε μέσα στο γάμο η γονική μέριμνα, η επιμέλεια και η φροντίδα να είναι κοινή για τους γονείς. Για τη περίπτωση διαφωνίας των γονέων εφαρμόζεται το άρθρο 1512 ΑΚ που προβλέπει ότι «αν οι γονείς διαφωνούν κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας… αποφασίζει το δικαστήριο». Και αυτό το άρθρο αφορά γονείς εντός και εκτός γάμου.
Το ίδιο θέλησε και στη περίπτωση διαζυγίου, τη κοινή φροντίδα των παιδιών. Αυτό επεσήμανε και για πρώτη φορά η δημόσια αρχή Συνήγορος του Πολίτη με το πιο πάνω έγγραφο. Δηλαδή θέλησε ο νομοθέτης κοινή γονική μέριμνα, επιμέλεια και φροντίδα.
Με το άρθρο 1513 του Αστικού Κώδικα ορίζεται ότι στην περίπτωση διαζυγίου «η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο». Ρύθμιση σημαίνει η επίλυση πρακτικών ζητημάτων : Αν το παιδί πρέπει να πάει σε δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο, ποια ξένη γλώσσα, ποιο σπορ, ποια εξωσχολικά καθώς και κάθε ζήτημα της ανατροφής του παιδιού.
Η άσκηση της γονικής μέριμνας, τόσο μέσα στο γάμο όσο και στη διάσταση / διαζύγιο, σημαίνει πρώτα απ’ όλα το πώς και σε δεύτερο χρόνο το ποιος. Άλλωστε, το άρθρο 1513 βρίσκεται σε μία ενιαία νοηματική ενότητα με το αμέσως προηγούμενο άρθρο 1512 ΑΚ και τα άρθρα 1511 και 1510.
Αν και ο νομοθέτης ανέθεσε στο δικαστήριο να ρυθμίσει το πώς, πεισματικά ό νομικός κόσμος αρνείται να το κάνει. Αν και ψάξαμε, δεν έχουμε εντοπίσει αποφάσεις δικαστηρίων σχετικά με τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας (1512 ΑΚ) γονέων που βρίσκονται μέσα στο γάμο. Ούτε καμία απόφαση ρυθμίζει το πώς στη διάσταση / διαζύγιο (1513 ΑΚ).
Τα δικαστήρια πλέον δεν τιμωρούν τους γονείς γιατί χωρίζουν, τους τιμωρούν γιατί περιμένουν να τους πει το δικαστήριο το πως θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Πεισματικά, με σπουδή φανατικού, οι δικαστές αρνούνται να συμμορφωθούν με το νόμο και αντί να «ρυθμίσουν την άσκηση», κατά τεκμήριο, πάντα, προχωρούν στην αφαίρεση της γονικής μέριμνας.
Εφαρμόζουν την δεύτερη περίοδο του 1513 ΑΚ και αγνοούν τη πρώτη. Και μάλιστα εφαρμόζουν μόνο τη πρώτη πρόταση της δεύτερης περιόδου αγνοώντας τη δεύτερη πρόταση αλλά και τη τρίτη περίοδο. Από τις πολλές επιλογές (ρύθμιση, κοινή άσκηση, αποκλειστική άσκηση, κατανομή) εφαρμόζουν αποκλειστικά σχεδόν μία, αυτή που είναι η πλέον συμφέρουσα για το δικαστή, αυτή που επιτρέπει την έκδοση ομοιόμορφων στερεότυπων αποφάσεων.
Κατανοούμε την αρχική στάση του δικαστικού και του νομικού κόσμου. Για 2.000 χρόνια οι δικαστές ασχολούντο με οικόπεδα, σπίτια, συμβάσεις, ενοχές…. Ποτέ δεν είχαν ασχοληθεί με την ανατροφή των παιδιών. Ο νομικός κόσμος δεν ήταν έτοιμος το 1983 ν’ αναλάβει αυτό το έργο. Δεν είχε γνώσεις αναπτυξιολογίας, εξελικτικής ψυχολογίας, ψυχιατρικής και ψυχολογίας, εκπαιδευτικής και δεν είχαν υποστήριξη από ειδικούς επιστήμονες.
Εκπόνησαν λοιπόν το δόγμα της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας στην ανατροφή του παιδιού που δικαιολογείται (ι) με το ότι δήθεν ότι είναι προς το συμφέρον του παιδιού να είναι με τη μητέρα του ή (ιι) ότι δεν μπορεί να είναι και με τους δύο λόγω της σύγκρουσης των γονέων ή (ιιι) ότι έχει προσαρμοστεί και δεν μπορεί να μεταβάλει τον τρόπο που ζει μόνο με τη μητέρα του και (ιιιι) ότι τελικά αυτή είναι η γνώμη του παιδιού που την εξέφρασε σε ένα δικαστή που δεν έχει καμία ειδική γνώση για να την αξιολογήσει. Για τα παιδιά δεν διατάσσεται πραγματογνωμοσύνη, πράγμα που εύκολα γίνεται π.χ. για ένα οικόπεδο ενώ οι «κοινωνικές εκθέσεις» , όπου αυτές συντάσσονται, λειτουργούν όπως οι φάκελοι της ασφάλειας επί χούντας.
Η ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας είναι έργο των γονέων
Εδώ φθάσαμε γιατί ούτε ήθελε και ούτε θέλει ο δικαστής ν’ αναλάβει την ανατροφή ενός παιδιού. Αυτό είναι έργο των γονέων. Ας απαλλάξουμε λοιπόν τον δικαστή από το δυσάρεστο γι’ αυτόν έργο.
Δεν είναι ούτε η ισότητα των φύλων ούτε η εξισορρόπησης οικογενειακής και προσωπικής ζωής ο κύριος λόγος που επικράτησε η συνεπιμέλεια.
Η κοινή επιμέλεια με ίσο χρόνο και φροντίδα και από τους δύο γονείς επικράτησε για να τους αποθαρρύνει να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη. Αν δεν ανακηρύσσεται νικητής και νικημένος, αν κανείς δεν προσδοκά οφέλη από μία δίκη, τότε και μόνο τότε θα μπορούν οι γονείς να κάτσουν στο τραπέζι της διαμεσολάβησης και να συζητήσουν ισότιμα και πραγματικά. Και να συμφωνήσουν.
Με τη συνεπιμέλεια οι γονείς θα πηγαίνουν στο δικαστήριο μόνο για την επικύρωση των υπογραφών τους. Χωρίς βέβαια ν’ αποκλείεται η αντιδικία σε περίπτωση ισχυρισμών για κακή άσκηση της γονικής μέριμνας (1532 ΑΚ).
Αυτο θα γίνει εφικτό γιατί με τη συνεπιμέλεια η δικαιοσύνη θα παύσει να ορθώνεται εμπόδιο στη συμφωνία των γονέων.
Ο κανόνας είναι οι «καλοί» γονείς να διατηρούν την επιμέλεια κοινή και ν’ αφαιρείται μόνο από τους «κακούς» γονείς, λόγω κακής άσκησης.
Κλονίζεται ο ακλόνητος χρόνος της ελληνικής δικαιοσύνης
Ένα νέο άρθρο 1513 ΑΚ πρέπει να προβλέπει ότι :
Στις περιπτώσεις διαζυγίου η ακύρωσης του γάμου οι γονείς διατηρούν από κοινού την άσκηση της γονικής μέριμνας στην οποία περιλαμβάνεται η επιμέλεια και φροντίδα του προσώπου του τέκνου. Κατ’ εξαίρεση το δικαστήριο αποκλίνει από τον κανόνα (α) στην περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 1532 ΑΚ, (β) αν συμφωνούν και οι δύο γονείς, (γ) επί αποδεδειγμένης ολοσχερούς αδυναμίας του ενός γονέα. Δεν συνιστούν ολοσχερή αδυναμία αμιγώς πρακτικοί λόγοι που αφορούν είτε στο πρόσωπο του γονέα είτε στο πρόσωπο του παιδιού.
Στην περίπτωση χωριστής διαμονής των γονέων, εκτός εάν υπάρχει αντίθετη έγγραφη συμφωνία των γονέων, το τέκνο κατοικεί στον τόπο της τελευταίας κοινής κατοικίας των γονέων όπου διαβιώνει κατά ίσο χρόνο στις οικίες και των δύο γονέων του.
Με δικαστική απόφαση δεν επιτρέπεται να διαταχθεί, για οποιονδήποτε από τους γονείς, χρόνος διαμονής του τέκνου με αυτόν μικρότερος του 45 % του συνολικού χρόνου του τέκνου, περιλαμβανομένων των διανυκτερεύσεων.
Αντίθετα, ένα νέο – παλιό άρθρο 1513, αν ψηφιστεί κάποια πρόταση που έρχεται από παλιά θα φέρει :
Τη κατά τεκμήριο κοινή γονική μέριμνα και επιμέλεια (χωρίς να προβλέπεται φροντίδα του προσώπου) συνοδευόμενη όμως από τη δυνατότητα του κάθε γονέα να προσφύγει «για σπουδαίο λόγο» στο δικαστήριο και αυτό ν’ αφαιρεί την επιμέλεια. Δηλαδή αφήνεται το δικαστικό σώμα να κάνει αυτό που ξέρει καλά : να διατηρήσει τη νομολογία του.
Και «σπουδαίος λόγος» μπορεί να είναι η βιο κοινωνική υπεροχή της μητέρας στην ανατροφή του παιδιού, το συμφέρον του παιδιού να είναι με τη μητέρα, η σύγκρουση των γονέων, η προσαρμογή, η γνώμη του παιδιού … Για τους ίδιους με σήμερα λόγους θα συνεχίσουν τα δικαστήρια ν’ αφαιρούνται επιμέλειες.
Όπως έγινε και μετά το 1983, όταν τα δικαστήρια συνέχιζαν να κάνουν ότι έκαναν πριν το 1983 όταν υπήρχε η πατρική εξουσία. Έδιναν πριν επιμέλεια στη μητέρα, συνέχισαν να τη δίνουν και μετά.
Μόνο η συνεπιμέλεια ικανοποιεί την απαίτηση του νομικού κόσμου ν’ αφεθεί έξω από την ανατροφή του παιδιού.
Μόνο η συνεπιμέλεια είναι επωφελής για το δικαστικό σώμα, άσχετα αν δεν το έχει αντιληφθεί ακόμα, για τους γονείς, για τα παιδιά, για τη κοινωνία. Με τη συνεπιμέλεια θα εξαλειφθεί αυτό για το οποίο παραπονείται το δικαστικό σώμα : η σύγκρουση και η αντιδικία.
Τα πολλά πρακτικά ζητήματα εφαρμογής της αρχής «εξίσου κοινή ανατροφή παιδιού – presumption of equal shared parenting» έχουν επιλυθεί με τις πρακτικές που συστήνει το ψήφισμα 2079/2015 του ΣτΕ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί. Σε αυτές τις πρακτικές θ’ αναφερθούμε στη συνέχεια.
Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, δικηγόρος
πρόεδρος ΔΣ Συλλόγου Συνεπιμέλεια
